Na skraju niewielkiej wyniosłości opadającej w porośniętą lasami dolinę Pilicy powstało przed wiekami opactwo cystersów. Książę na Wiślicy Kazimierz Sprawiedliwym zwany ufundował tutaj w 1176 roku kościół i klasztor. Wkrótce zamieszkało w tych stronach 12 mnichów z Morimond w Burgundii.
Okazałe opactwo w Sulejowie należało do najbogatszych w kraju. Z czasem stało się samowystarczalną warownią, w obrębie której znajdowały się warsztaty, obory i stodoły, magazyny i spichlerze, młyn, tartak, masarnia, a nawet browar i… gorzelnia. Teraz dla odmiany w pomieszczeniach gospodarczych mieści się hotel (produkty browaru i gorzelni znajdziemy tu z pewnością).
Choć budowę klasztoru i kościoła zakończono w XIII wieku, to w wyniku licznych pożarów, dewastacji i dobudowywania kolejnych elementów opactwo bardzo się zmieniło. Najstarszą budowlą jest późnoromański kościół zbudowany z szarobrunatnych ciosów piaskowca szydłowieckiego, tylko w niewielkim stopniu wykończony cegłą. Świątynia powstała na planie krzyża łacińskiego jako tzw. założenie bazylikowe przecięte transeptem (nawą poprzeczną), do którego przylegają dwie bliźniacze kaplice. Kościół do naszych czasów przetrwał w dobrym stanie, zachowując cechy konstrukcyjne i dużą część oryginalnych detali architektonicznych.
Interesująco prezentuje się fasada zachodnia z okazałym portalem, stanowiącym główne wejście do kościoła. Legenda głosi, że o kolumny portalu rycerstwo ostrzyło miecze przed wyprawami wojennymi. Na szczególną uwagę zasługuje również romański tympanon z piaskowca z końca XII wieku, przedstawiający krzyż wczesnochrześcijański, po bokach którego znajdują się słońce, księżyc i ptak jako symbole śmierci Chrystusa.
Wyposażenie kościoła utrzymane jest w stylu barokowym i rokokowym.
Dawniej opactwo otoczone było dookoła murem obronnym z wieloma basztami. Dziś możemy oglądać tylko fragmenty obwarowań. Warto zajrzeć do muzeum (my niestety się spóźniliśmy), mieszczącego się w skrzydle wschodnim – jedynej zachowanej części klasztoru. Reszta to malownicze ruiny.
Do Sulejowa dojedziemy drogą 74 z Kielc do Piotrkowa Trybunalskiego.